Tüplü Meyveli Yarı Bodur Nonperial (Elle Kırılabilen) Bademi(Anaç gf677)
Nonperial Badem
Nonperial Badem Kaliforniya’da
mevcut çeşitlerin en iyisi olarak kabul edilir. El Bademleri grubundadır. Kabuk
çok ince iç kalitesi yüksektir. İç randımanı % 60–70 çift badem oranı % 5–10
dur. Ağacı kuvvetli verimliliği iyidir. Mart ortasında çiçeklenir. Eylül
başında hasat edilir. Tozlayıcıları Texas Badem ve Ne Plus Ultradır Badem çeşitleridir.
Badem
Üretim Miktarı ve Ticareti; 800.000 tonluk üretim miktarı ile ABD dünya kayısı üretiminde % 43‘lik payla
ilk sırada yer almaktadır. Avrupa’da önemli badem üretici ülkeler; İspanya,
İtalya, Yunanistan ve Portekiz’dir.Asya kıtasında Suriye, İran, Pakistan, ve Çin önemli üretici
ülkelerdir. Ülkemizin badem üretimi 35.000- 40.000 ton arasında olup bu üretim
yetersiz olduğu için Türkiye özellikle Kaliforniya’dan her yıl önemli
miktarlarda badem ithal etmektedir.
Önemli badem üretici bölgelerimiz Ege ve Akdeniz Bölgeleri olup bu bölgeleri Güneydoğu
Anadolu Bölgesi izlemektedir. Son yıllarda özellikle GAP bölgesinde büyük
ölçekli badem bahçeleri kurulmaya başlanmış olup gelecek 10 yılda ülkemizin
badem üretiminin önemli miktarlarda artması beklenmektedir.
İklim ve Toprak İsteği; Badem yaprağını döken meyve
türleri içerisinde erken çiçek açması nedeniyle ilkbahar geç donlarından en
fazla etkilenen meyve türleri arasında yer alır. Bahçe tesis edilecek yörede
ilkbahar geç donlarının oluş zamanları etüt edilmeli, Ferragnes, Ferrastar,
Ferraduel gibi Fransız çeşitleri, yada
Yaltinski, Primorski, Nitiriski gibi çeşitler dikilmelidir.
Bademin odun dalları kışın -25, -30°C’ ye kadar
dayanmakla birlikte çiçek tomurcuklarının soğuğa dayanımları dönemlere göre
farklı olmaktadır; çiçeklenme öncesi
çiçek gözleri, -3,-3,5°C, çiçeklenme
sonuna doğru, -1,5,-2 °C, küçük meyveler ise; -0,5-0,6 °C’ ye kadar dayanır.
Badem meyvelerinin olgunlaşması gerekli toplam sıcaklığın büyüme mevsimi
boyunca yeterli olmaması durumunda meyvelerin gelişmesi ve olgunlaşması yeterli
olmaz. Çiçeklerin açtığı havaların yağışlı ve sisli olması arı faaliyetini
sınırlayacağı, ayrıca düşük sıcaklıklar döllenmede çim borusunun gelişimine
engel olacağı için döllenme tam gerçekleşmez. Bu tür havalar monilya gibi
mantari hasalıklara da neden olur. Bademin kış soğuklama ihtiyacı 300-400 saat
civarında olup bazı yörelerde kasım ve aralık aylarında bu süreyi tamamlayıp
ocak ayı ortalarında çiçeklenmeye başlayabilirler.Bademler; geçirgen, kumlu,
alüvyal, derin toprakları sevmekle birlikte kireçli, kuru ve kır olarak tabir edilen topraklarda da
yetiştirilebilmektedir. Bademler % 25-30 kireç içeren topraklarda bile
yetişebilmekledir. Badem kurulacak bahçelerde taban suyunun yüksek olmaması
gerekir. Taban suyu yüksek seviyelerde olan yerlerde köklerde yetersiz oksijen
nedeniyle (asfeksi) ölümler olmaktadır.
Anaç Kullanımı; Bademlerde en fazla badem ve şeftali
tohumları anaç olarak kullanılmakladır.
Hem kültür bademleri (Teksas, Garrigue, Atocha, Desmaya) çeşitleri ile yabani
(acı) bademlerin tohumları da anaç olarak kullanılmaktadır. Bu anaçlar kurak koşullara dayanıklıdır. Badem tohum
anaçları Kök Kanseri, Kök Mantarı, Meşe Kök Mantarı, Verticilium solgunluğuna
hassas, kök ur ve yara nematodlarına hassastır.
Şeftali anaçları ise kurağa ve kirece hassas olup
bademlere göre daha yüzlek kök geliştirir. Şeftali anaçları üzerinde verime
badem anaçlarına göre daha erken meyveye yatmakla birlikte ömürleri bademlere
göre daha kısadır. Son yıllarda şeftali badem melezleri bademde anaç olarak
kullanılmaya başlatılmış olup bunlardan en önemlisi GF 677 dır. Bu anaçta kök
kanseri, meşe kök mantarı ve vertisilium
çürüklüğüne hassastır. Diğer bir şeftali badem melezleri; 557 Hansen 2168,
Hansen 536, Adafuel anaçlarıdır. Son yıllarda Gadaman, Barrier-1 ve GN- 15
(Garnem), GN-22 (Felinem) gibi yeni anaçlar da bademlerde yaygın olarak kullanılmaktadır.
Bahçe Tesisi, Terbiye Sistemleri ve Budama; Badem
çeşitlerinin çoğu kendine uyuşmaz olup
bahçede yeterli miktarda dölleyici çeşit bulundurulmasında yarar vardır. En
yaygın yetiştirilen Nonpareil çeşit için Teksas, Peerless, Nu Plus Utra,
Thampson ve Carmen çeşitleri dölleyici olarak kullanılmalıdır. Teksas, Carmen
ve Thamson Nonpareil’ den sonra, No Plus Ultra, Peerless çeşitleri daha önce
çiçeklenir. Tuono çeşidi kendine verimlidir. Ferragnes, Ferrastar ve Ferraduel çeşitleri birbirlerini
döllerler.
Bademlerde
ağaçlar kuvvetli gelişir ve yarı yayvan taç oluşturur. Bu nedenle goble ve
modifiye lider terbiye sistemleri uygulanmaktadır. Tam verime yatmış ağaçlarda
verim budaması yapılır. Bademde meyve dallarının ömrü 5 yıl kadardır. Lider dal
çevresinde 3 ana dal bulundurulmalı, bu dalların gövdeden çıkış yönleri farklı
açılarda olmalı ve aralarında mesafe bulunmalıdır. Aşırı güneşlenmenin olduğu
yerlerde değişik doruk dallı terbiye sistemi uygulanmalıdır. Bademlerde şeftaliler
gibi sert budama yapılmaz. Budamada
meyve vermeyen dallar, 4-5 yaşında mayıs buketleri taşıyan dallar kesilerek
ağaç yeni sürgün vermesi için teşvik
edilir.
Hastalık ve Zararlılar; Kök kanseri, bademlerde en
önemli hastalık olup, hem fidanın hem de bahçe tesisi edilecek yerle hastalık
etmeninin bulunmamasına özen gösterilmelidir. Diğer önemli hastalıklar, yaprak kıvırcıklığı, yaprak
delen hastalığıdır. Zararlılar ise .Badem iç kurdu, Kapnodis, Yaprak bitleridir