Abronia umbellata
ABRONYA (Diğer adı: Kum minesi)
Anayurdu ABD'nin Kaliforniya eyaleti
olan Abronia cinsi bitkilerin 12 türü
bulunmaktadır. Bunlardan bahçelerimizde
süs ritkisi olarak yetiştirilen A.umbelleta
cinsini Abronya diye adlandırıyoruz. 15
cm. kadar boylanabilen abronya, çok
yıllık yarı dayanıklı otsu bitkidir.
Ancak, çok sert geçen kışlara
dayanamadığından bitkiye çoğu kez bir
yıllık işlemi uygulanır; yani havalar
pek soğuyunca bitki gözden çıkarılıp
sökülür. Yere yatarak gelişen kısa
sürgünleri, soluk yeşil renkli
yaprakları vardır. Bitkiye aranan
güzelliğini veren, uzunca bir sapın
ucunda sık salkımlar halinde yaz
aylarında açan gül rengi ve hoş kokulu
çiçekleridir. Abronya bitkisi yüksek
boylu olmamasına karşın, bahçelerde
yürüyüş yollan boyunca ve bordürlerde;
evlerde pencere önü ile balkonlara
konulan plastik kutu saksılar ile sarkan
sepet saksılarda çok güzel durur. El
buketlerine konulan makbul kesme
çiçeklerden sayılır.
İstekleri ve
Üretimi
Abronya bitkisi, bol güneşli ve serin
ortamları; kumlu, hafif ve kuru
toprakları sever. Bu nedenle bitki için
ideal olanı, deniz kıyısındaki
bahçelerde yetiştirilmesidir. Üretimi
tohumlarıyla yapılır. Tohumlan,
ilkbaharda beklenen son donlardan altı
hafta önce kapalı mekanlardaki soğuk
yastıklara ekilir. Çimlenip yapraklan
biraz irileşen bitki, hemen tüplere ve
daha sonra havalar iyice ısınınca
bahçedeki yerlerine şaşırtılır; 15-25'er
cm. aralıklarla dikilir. Ya da bitkinin
tohumları, ülkemizde Ege ve Akdeniz kıyı
şeridi gibi kış mevsimini ılık geçiren
yörelerde, doğrudan doğruya bahçelerdeki
yerlerine, sonbahar mevsiminde aynı
aralıklarla ekilir.
Eschscholzia californica
ACEM LALESİ (Diğer adı: Güneştopu)
Gelincikgiller familyasındandır.
Bilimsel adında Rus doğa araştırmacısı
doktor J. F. Eschoscholzi'nin adını
taşıyan Eschoscholtzia cinsi bitkilerin
anayurdu bilinmemekte, ancak 15
dolayında doğal türü Kuzey Amerika'nın
çöl ve steplerinde yetişmektedir.
Bunlardan bahçelerimizde pek sevilerek
süs bitkisi olarak yetiştirilen E.californica
türünü kitabımıza alıyor ve kısaca
Acemlalesi diye adlandırıyoruz. 20-50
cm. kadar boy atabilen acemlalesi, iki
ya da çokyıllık dayanıklı otsu bitkidir.
Ancak çoğu kez birinli yaprakları
vardır. Bitkiye aranan güzelliğini
veren, uzunca bir sapın ucunda sık
salkımlar halinde ci mevsimi sonunda
bozulduğundan, bu bitkiye biryıllık
işlemi uygulanır. Dikine
uzayan sürgünleri vardır ama bitki
enlemesine daha fazla gelişir. Çok
parçalı gri-yeşil hoş yapraklarıyla
bitki, çiçek açmasa bile güzel bir
görüntü yaratır. Mayıstan ekim ayına
kadar tek tek; 5-7,5 cm. genişlikte,
yalınkat ya da katmerli olarak bol bol
açan çiçekleri genellikle sarı veya
portakal rengidir. Bronz, kızıl, şarabi,
beyaz veya pişmiş tuğla rengi çiçek açan
örneklerine de rastlanır. Fincan biçimli
olan çiçeklerinin taç yapraklarındaki
renk ortadan kenara doğru koyulaşır.
Acemlalesi bitkisi, çiçek bahçelerindeki
tarhlarda olduğu kadar pencere önü
saksılarında da güzel durur.
İstekleri ve
Üretimi
Acemlalesi bitkisi bol güneşli
ortamları; süzek (suyu iyi akıntılı),
kumlu ve fazla bitek olmayan topraklan
sever. Başka birçok bitki türünün
yetişemeyeceği yerlerde bile
yetişebilen, üretimi kolay ve bakımı
zahmetsiz olan bitkilerdendir.
Tohumlarıyla üretilir. Acemlalesi
tohumları sonbaharda ya da ilkbaharın
başında kazılıp tırmıkla düzeltilen
bahçe toprağına 15'er cm. aralıklarla
ekilir. Şaşırtılması güç olan bitki,
kendi döktüğü tohumlarla da çoğalabilir.

Agapanthus
africanus
AGAPANTUS
(Diğer adı: Şevkat Çiçeği)
Nergisgiller familyasındandır. Anayurdu
Güney Afrika'nın Kap bölgesi olan
Agapantus cinsi bitkilerin 10 dolayında
türü bulunmaktadır. Bunlar 60-120 cm.
kadar boylanabilen dayanıklı, soğanlı,
çok yıllık otsu bitkilerdir.
Agapatuslardan A.africanus türü,
ülkemizde Şevkat çiçeği adıyla da
tanınmaktadır. Bu bitkinin 60 cm'ye
kadar uzayan hep yeşil, kılıç biçimli,
ucu aşağı doğru sarkan yeşil
yapraklarının ortalarından çıkıp 90-120
cm'ye kadar boylanan sert ve çok
dayanıklı saplarının ucunda
temmuz-ağustos aylarında salkımlar halinde
açan koyu mavi-mor renkli gösterişli
çiçekleri vardır. Ayrıca beyaz ya da
kırmızı renkte çiçek açan agapantus
bitkileri de görülmektedir. Agapantus
bitkileri bahçelerdeki çiçek tarhları
ile bordürlere çok yakışan çiçeklerden
olduğu gibi evlerde pencere önü ve
balkonlara konulan plastik kutu
biçimindeki saksılarda da en az
bahçelerdeki kadar iyi gelişir ve makbul
ev bitkilerinden sayılır.
İstekleri ve
Üretimi
Agapantus bitkisi bol güneşli ve
aydınlık ortamları; organik madde
yönünden zengin bitek ve süzek (suyu iyi
akıntılı) toprakları sever. Mümkün
olduğu kadar dokunulmamayı yeğleyen
bitki, özellikle çiçek açtığı zamanlarda
bol bol sulanmalıdır. Bitki, tohumundan
üretilebilir ama bu yöntemle gelişmesi
uzun sürer ve çiçek açması da yıllar
alır. Bundan dolayı agapantus bitkisinin
kökten bölünmesi daha etkili ve hızlı
sonuçlar verir. Bitki, ilkbahar
mevsiminin sonlarında kökünden bölünerek
çoğaltılır.

Lythrum
salicaria
AKLAR OTU
(Diğer adı: Hevhulma)
Aklarotugiller familyasının örnek
bitkileridir. Anayurdu bilinmeyen
Lythrum cinsi bitkilerin Anadolu'da
yaygın şekilde yetişen iki doğal türü
bulunmaktadır. Bunlardan kitabımızın
konusunu ilgilendiren L.salicaria türünü
örnek olarak alıyor ve bitkiyi kısaca
Aklarotu diye adlandırıyouz. 50-100 cm.
kadar boylanabilen aklar otu çok yıllık
dayanıklı otsu bitkidir. Dikine uzayan
sürgünlerinin üzerinde yer alan halka
dizilişli ve söğüt ağaçlarınınkine
benzeyen oval biçimli, ucu sivri,
karşılıklı yaprakları yeşil renklidir.
Aklarotu bitkisinin tepesinde,
hazirandan başlayıp eylüle kadar sürekli
açık kalan küçük çiçeklerden oluşan
çiçek salkımları pek güzeldir. Bu
çiçeklerin minik taçyaprakları pembe,
şarabi, kızıl ya da mor-kırmızı
renklerde olur. Doğal türleri nehir
boylarında ve otlaklarda sıkça yetişen,
halanlarının sıkça ziyaret ettiği aklarotu bitkisi, çiçek bahçelerinde
özellikle karışık çiçeklerle meydana
getirilen yüksekçe boylu bordürlerde hoş
durur. Ayrıca gösterişli çiçek
salkımları kesme çiçek olarak
değerlendirilir.
İstekleri ve
Üretimi
Aklarotu bitkisi bol güneşli ya da
yarıgölge ortamları; fazla bitek olmayan
sıradan ama çok nemli ve balçık
topraklan sever, ilk seferinde
sonbaharda ekilen tohumuyla üretilen
bitki, bir kez toprağına yerleşip uyum
sağlayınca büyük bir hevesle gelişme
gösterir. Kontrol altında tutulabilmesi
için 3-4 yılda bir bitkinin kökünden
bölünmesi gerekir. Böylece çoğaltılan
aklarotu, üretimi kolay ve bakımı
zahmetsiz olan bitkilerdendir.

Mirabilis
jalapa
AKŞAM SEFASI (SAFASI)
(Diğer adları: Gecesafası veya sefası)
Gecesefasıgiller familyasındandır.
Anayurdu Amerika kıtasıdır. Çok yıllık
bir bitki olduğu halde bir yıllık işlemi
uygulanan, 80-100 cm. kadar boylanabilen
otsu bitkidir. Aralarında bodurları da
bulunan ve 25 kadar türü olan akşam
sefaları geniş alanda yetiştirilirse
çevresine yayılarak çalımsı bir görünüm
kazanır. Bitkinin yumru oluşturan sağlam
bir kök yapısı; yuvarlak kesitli, yeşil
renkli, içi dolu ve dayanıklı bir
gövdesi vardır. Yeşil renkli, derin
damarlı ve ucuna doğru sivrilen
yaprakları oval biçimlidir. Yaz
ortalarından sonbahardaki ilk donlara
kadar çiçek açan bitkinin bu çiçekleri
beyaz, sarı, kırmızı, pembe renklerde;
bazen çizgili ya da alacalı ve kimi
türlerde hafif ama hoş kokulu olur. Akşam
safası, çiçeklerini pek ilginç şekilde
açar: Güneşli günlerde akşama doğru
açtığı çiçekleri bütün gece açık kalır
ve sabah güneşini görür görmez kapanır.
Oysa bulutlu günlerde bitki çiçeklerini
sabahleyin açar ve bütün gün çiçekli
kalır. Kimi zaman bir bitkide iki ayrı
renkte açan çiçekler görülür, işte bitki
bu şekilde açtığı çiçeklerin her
biriyle, karabiberinkilere benzeyen
siyah renkli birer tohum verir. Bol bol
açan çiçeğiyle ekildiği bahçeye renkli
bir görünüm katan, özellikle tarhları ve
duvar diplerini süsleyen akşam sefaları,
yetiştirilmesi kolay ve arsız bir bitki
türüdür.
İstekleri ve
Üretimi
Güneşli ve ılık ortamları seven akşam
sefası bitkisi, suyu iyi akıntılı
(süzek) toprakları yeğler. Kuraklığa ve
hava kirliliğine dayanıklı olan bitki,
tohumlarıyla çoğaltılır. Havanın ve
toprağın ısındığı dönemlerde, ilkbaharda
yumuşak topraklara ekilen tohumlarının
çimlenme süresi 2-3 haftadır. Ayrıca
sonbaharda topraktan sökülen bitkinin
irileşmiş yumru kökleri kışın kuru ve
serin bir yerde saklanıp ertesi yıl
toprak ısındığında 30-40'ar cm. aralıkla
toprağa ekildiğinde çok daha kısa
zamanda çimlenir. Bu yöntemle çabuk
gelişen bitki, daha erken çiçek açmaya
başlar. Akşam sefası çok fazla sayıda
tohum döken ve bulunduğu bahçeyi sarmaya
eğilimli olan bir bitkidir. Bu nedenle
kendi kendine çoğalan ve istenmeyen
akşam sefaları, küçük boyda ve sökümü
kolayken koparılıp atılmalıdır.